شرایط و احکام عقیقه کردن در اسلام
« ذبح گوسفند بعنوان عقیقه و دفع بلا از نوزاد، از سنت های حسنه اسلام است»
چون روز هفتم ولادت امام حسن علیه السلام فرا رسید ، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم دستور داد گوسفندی را تهیه کردند. پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بادست مبارک خویش برای نوه اش بنام نوزاد ذبح نمود و اورا عقیقه نامید.
امام صادق علیه السلام : هرکس در روز رستاخیز در گرو عقیقه خود است، عقیقه واجب تر از قربانی است. اگر کسی نداند برای او عقیقه شده است یا نه باید برای خود عقیقه کند و این همان کاری است که پیامبر پس از نبوت کرد. برای دختر و پسر، گوسفند یا گاو یا شتر عقیقه می شود. برای دوقلو دو گوسفند عقیقه می شود. اگر گوسفند یافت نشد نمی توان پول آن را داد و باید آنقدر صبر کرد تا گوسفند تهیه شود. اگر تهیدست باشد منتظر می ماند در وضعش گشایشی پیش آید تا عقیقه کند و اگر نتوانست چیزی بر عهده او نیست. و بر اساس حدیث رسیده از امام صادق علیه السلام مکروه است پدر و مادر فرزند از گوشت عقیقه بخورند (وبین آن دو خوردن مادر مکروه تر است) واسلام باز داشته از این که سر کودک را با خون عقیقه بیالایند، زیرا این کار از شرک دوران جاهلیت است.
فلسفه عقیقه
نکات مهم
۱- عقیقه از قربانی مستحبی، بهتر و لازم تر است. (وسائل الشیعه، ج ۱۵، کتاب النکاح، ابواب احکام الاولاد، ب ۳۸، ص ۱۴۳، ح ۱٫)
البته بعضی از فقهاء فرموده اند:
2- صدقه دادن قیمت حیوانی که می خواهند عقیقه کنند، جایگزین عقیقه نمی شود و از آن کفایت نمی کند؛
(تحریر الوسیله، ج ۲، کتاب النکاح، القول فی احکام الولاده و ما یلحق بها، ص ۲۷۸، مسئله ۹؛ وسائل الشیعه، ج ۱۵، کتاب النکاح، ابواب احکام الاولاد، ب ۴۰، ص ۱۴۵٫)
بلکه خوب است صبر کنند تا عقیقه میسّر شود. (وسائل الشیعه، ج ۱۵، کتاب النکاح، ابواب احکام الاولاد، ب ۴۳، ص ۱۴۸، ح ۱ و ۳٫)
عقیقه فرزند :
انجام عقیقه بر کسی که قادر بر آن باشد ، سنت مؤکد است و بعضی از علماء آنرا واجب میدانند.
در انجام عقیقه تفاوتی بین فرزند اول و دوم و غیره وجود ندارد و برای هر فرزند یک عقیقه انجام می شود.
بهتر آن است که انجام عقیقه نوزاد در روز هفتم واقع شود و
اگر تأخیر افتاد ، از کودکی تا زمان بلوغ فرزند بر پدر سنت است که عقیقه اش را انجام دهد.
عقیقه فرد بالغ :
اگر عقیقه در کودکی انجام نشد و تا وقت بلوغ کودک تأ خیر انداخته شد ، مستحب است خود او هرگاه تمکن داشته باشد عقیقه کند و تا آخر عمر بر خودش سنت است
که عقیقه اش را انجام دهد. بلکه اگر فردی شک داشته باشد که براى او عقیقه انجام داده اند یا خیر باز مستحب است عقیقه نماید هرچند سن او زیاد باشد.
پیرمرد ۹۰ساله ای نزد رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلّم) آمد و گفت: من می خواهم سالم بمانم و بیمار نشوم. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلّم) سوال کردند
خرافات و اشتباهات رایج عقیقه
متاسفانه برخی خرافات هم در امر مهم و ضروری عقیقه راه پیدا کرده است.از جمله ی اینکه برخی می گویند که خون عقیقه باید به سر نوزاد مالیده شود که کاملا
خطاست و از رسوم جاهلیت است که شاید باعث بیماری و مرض هم باشد. یا اینکه می گویند استخوانها باید در پارچه ی سفید باشد که آن هم خطاست.و یا اینکه
برخی می گویند کله پاچه و شکم و پوست حیوان باید دفن شود نیز درست نیست و منشا روایی ندارد.
سلامتی در گرو عقیقه
حضرت امام صادقعلیه السلام می فرمایند:
کُلُ مُولُودَ مَرتَهِن لِعَقیقَتِهُ فکّه والَداِه اوترکاه
سلامتی هر نوزادی در گرو عقیقه اوست خواه والدین عهدۀ نوزاد را از عقیقه آزاد کنند یا نه
[مستدرک الوسائل- ج ۱۵]
عقیقه و سلامتی نوزاد
حضرت امام صادق علیه السلام می فرمایند:
اَلغُلامُ رَهنٌ بِسابِعِه بِکَبشٍ یُسَّمی فیهُ یُحَقَّ عَنهُ
سلامتی هر نوزادی در گرو قربانی کردن گوسفندی است که برای او معین شود و از طرفش عقیقه گردد. [بحار النوار- ج ۳۴]
عقیقه امام محمد باقر برای دو فرزندش
محمد بن مسلم گوید:
وُلِدَ لِاَبی جعفر غلامان، فَاَمَرَ زیدَ بنِ عَلیّ اَن یُشتری لَهُ جزورین لِلعَقیقَهِ
امام باقر صاحب دو فرزند شد،آن حضرت به زید بن علی دستور داد دو شتر جهت عقیقه برای دو فرزند خریداری کند. [وسائل الشیعه- ج ۱۵]
عقیقه امام عسگری علیه السلام برای امام زمان علیه السلام
ابراهیم بن ادریس گویند:
وَجَّه اِلَیَّ مَولایَ اَبُومُحمَّد… بِکَبشَینِ، وَ کَتَبَ: بِسمِ اللهِ الرَحمنِ الرَحیم عَقَّ هینَ الکَبشَن عَن مَولاک،وَ کُل هَنّاکَ الله،وَ اَطعِم اِخوانَکَ، فَفَعَلتُ
مولای من امام حسن عسکری علیه السلام دو رأس گوسفند فرستاده و برایم نوشت:بسم الله الرحمن الرحیم،این دو گوسفند را برای مولای خود امام زمان عجه الله تعالی فرجهم الشریف عقیقه کن و از گوشتش بخور که گوارایت باد و به برادرانت نیز اطعام کن، من نیز چنین کردم.[حیاه الامام العسکری- ص ۸۰]
آیا عقیقه پسر و دختر یکی است ؟
پیامبر اکرمصلی الله علیه و آله و سلم می فرمایند:
اَلعَقیقَهُ شاهٌ مِنَ الغُلام وَ الجاریَه سواءً
عقیقه یک گوسفند است و پسر و دختر در این جهت مساویند.[مستدرک الوسلئل- ج ۱۵]
عقیقه یا صدقه دادن بهای آن
کنت عند ابی عبدالله علیه السلام،
فَجاءَهُ رَسُولُ عَمِّهِ عَبدِاللهِ بنِ عَلیّ،فَقالَ: یَقُولُ لَکَ عَمُّکَ: اِنا طَلَبنا العَقیقَهَ فَلَم نَجِدها،فَما تَری نَتَصَّدقُ بِثَمنِها ؟ قالَ:لا،اِنَّ اللهَ یُحِبُّ اِطعامَ الطَعامِ وَاِراقَهُ الّدِماءِ
نزد امام صادق بودم که فرستاده عموی آن حضرت عبدالله بن علی در رسید و عرض کرد: عموی شما می گوید ما به دنبال گوسفند برای عقیقه گشتیم ولی یافت نشد،نظر شما چیست؟ آیا پولش را صدقه بدهیم؟ حضرت فرمود:نه (چنین کاری نکنید) زیرا خداوند اطعام طعام و ریختن خون قربانی را دوست دارد.
[وسائل الشیعه- ج ]۱۵
وُلِدَ لِاَبی جَعفَر غُلامان، فَاَمَرَ زیدَ بنِ عَلیّ اَن یُشتری لَهُ جَزُورین لِلعَقیقهِ وَ کانَ رَمَن غلاءٍ. فَاشتَری لَهُ واحدهً وَ عَسَرَت عَلَیهِ الاُخری،فَقالَ لِاَبی جعفر علیه السلام. قَد عَسَرت عَلَیَّ الاُخری، فَاتَصَدَقُّ بِثَمَنِها؟ قالَ: لا. اُطلُبها،فَاِنَّ اللهَ عَزَّوَجَلَّ یُحِبُ اِهراقَ الدِّماءِ وَ اِطعامَ الطَّعامِ
حضرت امام باقر صاحب دو فرزند پسر شد. حضرت به زید بن علی دستور فرمود برای عقیقه دو شتر بخرد،آن دوره روزگار گرانی بود.زید بن علی شتری خرید اما توان خرید شتر دوم را نیافت. به آن حضرت عرض کرد،خریدن شتر دوم برای من دشوار است، آیا می توانم قیمت آن را صدقه بدهم؟ امام فرمود:نه تلاش کن تا پیدا کنی،زیرا خداوند ریختن خون قربانی و اطعام طعام را دوست می دارد.[وسائل الشیعه،جلد ۱۵]
احکام عقیقه از نظر مراجع تقلید
احکام عقیقه از نظر امام خمینی
در مجموعه استفتائات حضرت امام رحمه الله علیه، احکام عقیقه چنین بیان شده است:
سوال: امام مهربان آیا مسأله عقیقه در اسلام واجب است و اگر واجب است و مثلاً پدری و مادری انجام نداده‌اند و حالا آن فرد خود بالغ و عاقل شده باید خودش مسأله عقیقه را انجام دهد یا این که از او ساقط است؟
پاسخ: مستحبّ است.( سؤال ۱۰۷۹۷، ۶۱۱۷)
سوال: می‌گویند که پیامبر صلی الله علیه و آله فرموده: «هر کسی صاحب فرزند پسری شود، باید گوسفند یا چیزی معادل آن خونریزی نماید و پدر فرزند هم نباید از گوشت حیوان ذبح شده بخورد». آیا صحیح است یا نه؟ و اگر پیامبر چنین فرموده، آیا باید حتماً این عمل انجام شود یا می‌توان پول آن را به جاهای واجب‌تری کمک نمود؟
پاسخ: واجب نیست و عقیقه مستحب است و فرقی بین پسر و دختر نمی‌کند. (سوال ۱۰۷۹۸، ۵۷۸۲)
سوال: عقیقه حکم واجب دارد برای نوزاد یا نه؟
پاسخ: واجب نیست.
منبع: استفتائات امام خمینی، جلد۹، ص ۳۵۵
احکام عقیقه از نظر آیت الله خامنه ای
آداب و شرایط عقیقه از نظر آیت الله خامنه‌ای در مجموعه استفتائات جدید ایشان و در قالب پرسش و پاسخ منتشر شده است که در ادامه بررسی میشود:
سوال: آيا عقيقه به چيزهاى خاصى تعلق مى‌گيريد؟ (مثلاً فقط گوسفند)
جواب: شتر و گاو را نيز مى‌تواند عقيقه محسوب كرد ولى اقل آن يك گوسفند است.
سوال: در خصوص آداب عقيقه براى فرزند و ميزان تصرف در آن، آيا مى‌شود معادل آن را بجاى ذبح گوسفند بصورت نقدى به شخص يا اشخاص مستحق داد و بهترين شرايط استحقاق كدام است؟
جواب: قيمت گوسفند را به فقرا دادن كفايت از عقيقه نمى‌كند و گوشت گوسفند عقيقه را لازم نيست به مستحقين داد بلكه مى‌توان بين فقير و غنى تقسيم كرد. البته بهتر آن است كه به مستحقین هم داده شود.
سوال: در قربانی مستحب، مثل عقیقه آیا سن خاصی شرط است؟
جواب: در قربانی مستحب، سن خاصی شرط نیست.
منبع: استفتائات جدید، بخش مسائل حجر و نشانه‌های بلوغ
احکام عقیقه از نظر آیت الله مکارم شیرازی
آیت الله مکارم شیرازی درباره شرایط عقیقه به ویژه نحوه‌ی تقسیم گوشت عقیقه در پرسش‌هایی که از محضر ایشان سوال شده است، چنین پاسخ داده‌اند:
سؤال: آیا می‌توان گوشت عقیقه را به صورت خام تقسیم نمود. اگر می‌توان در چه صورت؟
پاسخ: اشکالی ندارد.
سوال: آیا می توان گوشت عقیقه را به صورت کباب کوبیده درآورد و بین مردم تقسیم نمود؟
پاسخ: مانعی ندارد هر چند در برخی روایات از آبگوشت نام برده شده است.
سؤال: آیا عقیقه براى میّت نیز واجب است؟ آیا بچّه خردسال مى‌تواند از گوشت عقیقه تناول نماید؟
پاسخ: عقیقه مطلقا واجب نیست، ولی استحباب دارد. و در مورد میت باید به قصد رجا انجام شود و بهتر آن است که بچه خردسالی که برای او عقیقه میشود، از آن نخورد.
سؤال: آیا در عقیقه می‌توان کمتر از گوسفند قربانى کرد؟
پاسخ: در عقیقه کمتر از گوسفند نمیتوان قربانى کرد.
سؤال:آیا می‌توان در عقیقه یک قربانى را به نیّت چند نفر انجام داد؟
پاسخ: در عقیقه نمىشود، ولى در قربانى مستحب اشکال ندارد.
منبع: پورتال جامع احکام انهار
احکام عقیقه از نظر آیت الله سیستانی
آیت الله سیستانی مرجع تقلید شیعیان عراق نظر خود را درباره احکام و شرایط عقیقه چنین اعلام کرده‌اند:
۱. عقیقه کردن از فرزند پسر یا دختر مستحب است.
۲. مستحب است که عقیقه در روز هفتم تولد انجام شود.
۳. اگر عقیقه نشود استحباب آن ساقط نمی‌گردد و فرزند می‌تواند بعد از بلوغ خود را عقیقه کند.
۴. انجام عقیقه از طرف میّت اشکال ندارد.
۵. عقیقه باید شتر یا گاو یا گوسفند یا بز باشد، و پرداخت قیمت آن به فقیر کفایت نمی‌کند.
۶. قربانی مستحبی عید قربان از عقیقه کفایت می‌کند.
۷. مستحب است عقیقه چاق باشد.
۸. سزاوار است گوشت عقیقه بدون شکستن استخوانها بریده شود.
۹. مستحب است یک چهارم عقیقه به قابله (ماما) داده شود به طوری که شامل ران و پای حیوان باشد.
۱۰. عقیقه را می‌توان به طور خام و پخته تقسیم کرد.
۱۱. مستحب است عقیقه پخته شده را به تعدادی از مؤمنین اطعام کند و بهتر آن است که ده نفر یا بیشتر باشند که از آن بخورند و برای فرزند دعا کنند.
۱۲. مکروه است پدر و هر کسی که نان خور او باشد (مخصوصا مادر) عقیقه را بخورد.
۱۳. هر عقیقه فقط از یک نفر حساب میشود.
منبع: وب سایت رسمی آیت الله سیدعلی حسینی سیستانی
احکام عقیقه از نظر آیت الله بهجت
حضرت آیت‌الله بهجت درباره آداب و شرایط عقيقه به طور کلی چنین فرموده‌اند:
«عقيقه مستحب است؛ و افضل آن است كه از ذَكَرْ ذَكَر باشد آنچه ذبح مى‌شود، و از انثى انثى باشد. و تأديه مستحب، به غير نيز مى‌شود. اظهر عدم وجوب عقيقه است؛ و دور نيست استحباب تعدد ذبايح براى عقيقه يك مولود؛ و تصدّق به ثَمَن آن مُجزى از سنت نيست؛ و اگر متعذر شد، تأخير مى‌شود تا زمان تمكّن از نفس ذبح عقيقه اگر چه به عقيقه از خودش در زمان پيرى باشد. و مستحب است كه شروط اضحيه در عقيقه جمع شود، مثل اينكه سالم از عيوب و سمينه باشد، و بدون اين شروط هم مجزى است و اداى سنت عقيقه مى‌شود».
همچنین درباره سهم قابله و مامای فرزند از عقيقه می‌فرمایند:
«و مستحب است تخصيص قابله به رِجل و ورك، و به ثلث يا ربع؛ و افضل جمع است به اينكه ثلث را مثلاً از اين خصوصيّت اختيار دهد. و اگر قابله نباشد، به مادر مولود مى‌دهند كه صدقه بدهد آن را يا اهدا نمايد به هر كه خواست. و اگر قابله، يهوديه بود، ثَمَن آن قدر را به او مى‌دهند. و اگر مادرِ پدر يا يكى از عيال شخص، قابله بود، حق اختصاصى ندارد.اگر والد عقيقه نكرد، مستحب است بعد از بلوغ، مولود از خودش عقيقه نمايد؛ و مجزى بودن عقيقه اجنبى، مثل اداى اجنبى دين را، محتمل است.
همچنین درباره امکان پخت عقيقه با فرض فوت نوزاد می‌فرمایند:
اگر مولود، روز هفتم قبل از زوال وفات كرد، ساقط است استحباب يا شدت آن؛ و اگر بعد از زوال آن روز وفات كرد، ساقط نيست.
و تاکید کرده‌اند که خوردن اهل خانه از عقيقه مکروه است و بهتر است این ملاحظه رعایت شود:
مكروه است براى والدين و آنكه از عيال آنها است كه از عقيقه اكل نمايند، و خوردن مادر مولود، كراهت آن اشدّ است.
منبع: مرکز تنظیم و نشر آثار آیت الله بهجت