پنج نوع تفسیر قرآن به شکل زیر تصوّر می‌شود:
1. **تفسیر مفردات قرآن**: این نوع تفسیر به معنای بررسی جداگانه واژه‌های قرآن است. در اینجا مفسر هر کلمه از قرآن را مستقل از دیگر واژه‌ها تحلیل می‌کند. این روش به صورت معجم و بر اساس ترتیب الفبایی انجام می‌شود. نمونه‌های مشهور این نوع تفسیر شامل کتاب‌های “مفردات راغب” و “وجوه القرآن” و همچنین آثار جدیدتر مانند “التحقیق فی کلمات القرآن” و “نثر طوبی” است. این نوع تفسیر به فهم دقیق‌تر معنای کلمات قرآن کمک می‌کند.
2. **تفسیر ترتیبی**: رایج‌ترین نوع تفسیر قرآن است که آیات را به ترتیب نزول یا چینش قرآن بررسی می‌کند. در این روش، مفسر به صورت منظم از ابتدای قرآن شروع کرده و آیات را یک به یک شرح می‌دهد. از زمان ظهور اسلام تاکنون، این روش به طور گسترده توسط علمای اسلامی مورد استفاده قرار گرفته و صدها یا هزاران تفسیر بر اساس آن نوشته شده است. این نوع تفسیر کمک می‌کند تا معنای کلی آیات و ارتباط آنها با یکدیگر روشن شود.
3. **تفسیر موضوعی**: این روش به جای بررسی ترتیبی آیات، بر موضوعات خاص متمرکز است. مفسر آیات مرتبط با یک موضوع خاص مانند ایمان، تقوا، اخلاق، اقتصاد، سیاست یا مسائل اجتماعی را از سرتاسر قرآن جمع‌آوری کرده و آنها را به عنوان یک کل بررسی می‌کند. این نوع تفسیر امکان می‌دهد که دیدگاه قرآن درباره مسائل مختلف روشن‌تر و جامع‌تر شود. از این طریق، می‌توان به عمق بیشتری در موضوعات مختلف رسید.
4. **تفسیر ارتباطی یا زنجیره‌ای**: در این نوع تفسیر، هدف بررسی ارتباط موضوعات مختلف قرآن با یکدیگر است. مفسر بعد از بررسی هر موضوع به صورت جداگانه، به دنبال کشف رابطه‌های میان موضوعات می‌پردازد. به عنوان مثال، پس از تحلیل موضوعاتی مانند ایمان، تقوا و عمل صالح، مفسر به ارتباط این سه مفهوم با هم پرداخته و روشن می‌سازد که چگونه این مفاهیم به هم پیوسته و مکمل یکدیگرند. این نوع تفسیر به کشف لایه‌های جدیدی از معانی قرآن کمک می‌کند و نشان می‌دهد که موضوعات قرآنی چگونه به شکل زنجیره‌ای و همبسته مطرح شده‌اند.
5. **تفسیر کلی یا جهان‌بینی قرآن**: این نوع تفسیر به قرآن به عنوان یک کل نگریسته و آن را در ارتباط با عالم هستی و آفرینش مورد بررسی قرار می‌دهد. مفسر در این نوع تفسیر، تلاش می‌کند رابطه‌ای میان کتاب تدوین (قرآن) و کتاب تکوین (طبیعت و آفرینش) برقرار کند و نشان دهد که چگونه این دو به هم پیوسته‌اند. این نوع تفسیر به بررسی جهان‌بینی کلی قرآن در مورد هستی و جایگاه انسان در آن می‌پردازد و به یک درک جامع از محتوای قرآن منجر می‌شود.
در مجموع، هر یک از این پنج نوع تفسیر به جنبه‌های مختلفی از قرآن پرداخته و روش‌های متفاوتی را برای درک بهتر و عمیق‌تر از معانی آن ارائه می‌دهند. تفسیر مفردات به معنای دقیق کلمات می‌پردازد، تفسیر ترتیبی نظم آیات را بررسی می‌کند، تفسیر موضوعی به تحلیل موضوعات خاص متمرکز است، تفسیر ارتباطی به ارتباط میان موضوعات توجه دارد و تفسیر کلی به نگرش جهان‌شمول قرآن به عالم هستی می‌پردازد.
این روش‌های تفسیری مختلف، ابزاری قدرتمند برای شناخت بهتر قرآن و آموزه‌های آن فراهم می‌کنند، هر یک با رویکرد خاص خود نگاهی تازه به آیات الهی می‌اندازند و به مخاطب این امکان را می‌دهند تا با زوایای گوناگون پیام‌های قرآن آشنا شود.
منبع: ناصر مکارم شیرازی، کتاب “پیام قرآن”، دارالکتب الاسلامیه، چاپ نهم، 1386 شمسی، جلد 1، صفحه 18.